FUNKCJONALNOŚĆ PRZEDE WSZYSTKIM

Kamil Kalbarczyk

Recenzja artykułu Tomasza Bierkowskiego Cel typografii

Tomasz Bierkowski, Cel typografii [w:] Widzieć/Wiedzieć, red. Przemek Dębowski, Jacek Mrowczyk, wydawnictwo Karakter, Kraków 2011, s. 235 – 249.

Dr hab. Tomasz Bierkowski, od lat związany z Akademią Sztuk Pięknych w Katowicach, zajmuje się zarówno projektowaniem jak i krytyką. Centralne miejsce jego zainteresowań zajmuje zagadnienie typografii, a szczególnie jej społecznej funkcji. Jego książka O typografii (2007) w nowoczesny sposób podejmuje owo zagadnienie i otwiera zupełnie nowe perspektywy na postrzeganie typografii jako takiej. W roku 2011 ukazała się obszerna publikacja na temat szeroko pojętego designu składająca się z szeregu niedługich esejów poświęconych poszczególnym dziedzinom projektowania. Wśród artykułów znalazł się tekst Bierowskiego na temat typografii, a ściślej jej celów i roli komunikacyjnej.

W tej kilkunastostronicowej pracy autor przedstawił wnikliwy i względnie wyczerpujący przegląd problematyki, z jaką boryka się współczesna typografia. Zasadniczym zagadnieniem, który podejmuje krytyk, jest uświadomienie czytelnikowi właściwego celu typografii jakim jest funkcjonalność. Nie neguje on artystycznej wartości tej dziedziny sztuki użytkowej, lecz zwraca uwagę na priorytety, jakimi powinien kierować się typograf. Tekst ma charakter ciągły i nie dzieli się na mniejsze jednostki, choć jego konstrukcja wykazuje wewnętrzny podział, segregujący poszczególne zagadnienia.

Na początku swojego eseju autor wyraża zaniepokojenie niezwykle przestarzałym rozumieniem typografii i ograniczania jej do tekstu drukowanego, nie uwzględniającego nowym mediów. Nierzadko posługuje się ironią, aby podkreślić dystans do owego stanu. Już na początku postuluje swój główny zarzut, co do obecnego traktowania typografii, mianowicie przekładanie ekspresyjności i ozdobności ponad funkcje komunikacyjną. Według Bierkowskiego zasadniczą rolą tekstu jest przekazanie komunikatu autora, jego intencji, zaś typograf winien jest, za pomocą maksymalnie przejrzystych, prostych i zrozumiałych środków, przekazać ową treść, nie zaś wyrażać siebie. Rola typografa i samej formy jest więc drugorzędna i podległa komunikatowi. Autor omawianej publikacji wyraża zdumienie nieświadomością polskich projektantów społecznej roli sztuk użytkowych, co wiąże się z niezwykle niskim poziomem typografii w naszym kraju. Następnie Bierkowski przywołuje liczne opinie zarówno badaczy zagranicznych jak i polskich potwierdzających jego zarzuty. Zwraca także uwagę na istotę samego procesu czytania, który jest czynnością aktywną, wymagającą zaangażowania, a co za tym idzie, układ i kształt tekstu służyć powinien przede wszystkim jak najlepszemu przyswojeniu komunikatu, nie zaś zachwycaniu i rozpraszaniu czytelnika. Należy tak komponować elementy tekstu, a były maksymalnie zrozumiałe i najlepiej jak się da oddawały intencje autora. Postulat ten powtarzany jest wielokrotnie w Celu typografii.  Konkluzją do jakiej dochodzi Bierkowski jest zaproponowana przez niego nowa definicja typografii uwzględniająca podejmowane wcześniej współczesne problemy. Według niego „typografia jest projektowaniem informacji wizualnej, czytelnej i zrozumiałej dla odbiorcy w sposób zgodny z intencją nadawcy, jest sztuką interpretacji treści oraz właściwego dobru języka wizualnego” (s. 247). Definicja ta nie ogranicza się do druku, ale otwiera się na nowe media, gdzie zarówno narzędzia projektowania jak i medium prezentacji zazwyczaj pozostają w sferze wirtualnej.

Tekst Bierkowskiego, choć stanowi tylko zarys podjętej problematyki, zwraca uwagę na zasadnicze  zagadnienia będące świetnym punktem wyjścia do dalszych rozważań. Szczególne znaczenie ma zwrócenie uwagi na tak powszechne, stereotypowe podejście do typografii jako sztuki użytkowej, która ma się przede wszystkim podobać i być dziełem sztuki. Otóż jak zauważa autor, nie tędy droga. Forma, zawsze winna być podporządkowana komunikatowi, stanowiącego sedno typografii. Poprzez zbytnie ingerowanie projektantów w swoje „dzieła sztuki” dochodzi do zafałszowania przekazu. Podczas pracy projektanta najważniejszy powinien być odbiorca, nie zaś twórcza ekspresja. Typografia, jak zauważa Bierkowski, pozostając w kręgu sztuki, jest najbardziej użytkową z jej dziedzin i winna się podporządkować swojej społecznej funkcji, nawet jeśli oznacza to pewne ustępstwa w zakresie formy i ekspresji. Cenny spostrzeżeniem jest także podkreślanie znaczenia jakie odgrywa właściwie zaprojektowany tekst we współczesnej kulturze wizualnej. Wszechobecne reklamy, billboardy, plakaty, ekrany i wszelkie inne przestrzenie, których istotą jest działanie na widza, za pomocą obrazu i tekstu powinny przyswoić sobie zasady typografii, aby oddziaływać bardziej skutecznie i przyswajalne, a jednocześnie estetyczne i nie rażące widza.

Artykuł Bierkowskiego jak i cała publikacja Wiedzieć/Widzieć, sam w sobie jest doskonałym przykładem  d o b r e j  typografii. Nie sposób nie zauważyć, że wszystkie elementy strony, okładki dają poczucie harmonii i prostoty. Całość jest skomponowana, tak, aby widz w pełni zrozumiał przekaz autorów, a lektura była przyjemna i nie sprawiająca trudności. Raz jeszcze pragnę podkreślić trafność spostrzeżeń Bierkowskiego, który oprócz wykazywani się niemałą elokwencją i świetna znajomością tematu, nakreśla szeroką panoramę stosunków między współczesną sztuką użytkową a komunikacją społeczną. Właśnie ten wielokrotnie podkreślany aspekt typografii, jakim jest jej funkcjonalność w społeczeństwie powinien być rozwinięty w kolejnych pracach podejmujących tematykę nowoczesnej typografii. Stanowi on klucz do zrozumienia jak duży potencjał drzemie w tekście, zwłaszcza w dobie dominacji obrazów.